Czy zostaniesz szczęśliwym emerytem? Wszystko o prawie do emerytury

Emerytura — ubezpieczenie „od starości”

Zasady ubezpieczenia emerytalnego w Polsce są proste, choć w niektórych przypadkach diabeł tkwi w szczegółach. Emerytura jest sumą:

• odprowadzonych przez nas składek zapisanych na koncie emerytalnym,
• kapitału początkowego (w przypadku osób, które pracowały przed 1999 rokiem)
• środków zgromadzonych na subkoncie (jeżeli należymy do Otwartego Funduszu Emerytalnego). 

- Wysokość emerytury jest bardzo indywidualna. Zależy od wielu czynników, np. okresu aktywności zawodowej, wysokości składek, długości średniego dalszego trwania życia, które skraca się wraz z późniejszym przejściem na emeryturę — mówi Wojciech Dąbrówka, rzecznik prasowy ZUS. - W momencie obliczania wysokości emerytury suma tych składników jest dzielona przez średnią długość trwania życia, czyli przewidywaną liczbę miesięcy, przez którą dana osoba będzie pobierać emeryturę. Tablice średniego trwania życia ogłasza co roku w formie komunikatu Prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Dane te są inne dla kobiet i dla mężczyzn, którzy statystycznie żyją krócej. Według danych GUS za 2023 rok kobiety żyją średnio 82 lata, a mężczyźni 74,7 roku. Między innymi z tego często wynika różnica w wysokości emerytur między płciami. Kobiety zazwyczaj dłużej pobierają świadczenia emerytalne, więc średnia miesięczna świadczenia jest w ich przypadku niższa.

Wiek emerytalny

Powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi 65 lat dla mężczyzn i 60 dla kobiet.

- Mamy jednak sporo osób decydujących się na pracę już po osiągnięciu wieku emerytalnego — mówi rzecznik ZUS. - Pamiętajmy, że emerytura to nasz przywilej, a nie obowiązek i sami decydujemy o momencie, w którym chcielibyśmy na nią przejść. Decyzja o dłuższej pracy może przynieść określone korzyści — na naszym koncie gromadzimy więcej składek, a dzięki wydłużeniu czasu pracy o jeden rok nasz miesięczna emerytura może wzrosnąć nawet o 10-15 procent

Im dłuższy okres aktywności zawodowej podlegającej ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym, tym wyższa będzie podstawa obliczenia emerytury i tym samym kwota emerytury.

 - Podstawa obliczenia emerytury zostanie zwiększona przez doliczenie dodatkowych składek na ubezpieczenie emerytalne oraz przez dodatkowe waloryzacje kapitału początkowego i składek. A potem podzielona zostanie przez mniejszą liczbę miesięcy średniego dalszego trwania życia – wyjaśnia rzecznik Zakładu.

Okresy składkowe a prawo do emerytury 

Komu po osiągnięciu wieku emerytalnego przysługuje prawo do świadczenia emerytalnego? 

Prawo do co przynajmniej minimalnej emerytury mają osoby, które przepracowały co najmniej 20 lat (kobiety) i 25 lat (mężczyźni). Po spełnieniu tego warunku nawet jeżeli suma odprowadzonych składek w trakcie całego życia jest niższa niż minimalna emerytura, to świadczenie podwyższane jest właśnie do tej wysokości. Od 1 marca 2025 roku emerytura minimalna wynosi 1878,91 zł. 

W systemie zdefiniowanej składki – prawo do emerytury przysługuje każdemu, kto osiągnął powszechny wiek emerytalny. Nie jest wymagane posiadanie określonego stażu ubezpieczeniowego – wystarczy, że wnioskodawca podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez 1 dzień.

- Według danych z listopada 2024 wypłacamy 423,4 tys.tzw. emerytur groszowych, czyli emerytur, w wysokości niższej niż minimalna emerytura. Pobierają je osoby, które pracowały bardzo krótko, na przykład tylko jeden dzień.

Łączenie pracy zawodowej z pobieraniem emerytury 

Istnieje możliwość kontynuowania pracy mimo formalnego przejścia na emeryturę. 

- Dla osób rozważających taki scenariusz ważne jest, że obecnie nie ma limitu zarobków, jakie obowiązywały kiedyś, aby móc pobierać świadczenie emerytalne — tłumaczy Wojciech Dąbrówka. To rozwiązanie pozwala nie tylko na uzyskiwanie każdego miesiąca wyższych dochodów, ale również systematycznie zwiększa nasz emerytalny kapitał. Takie osoby mogą raz w roku ubiegać się o przeliczenie emerytury.

Typ umowy a prawo do emerytury (i jej wysokość)

Składkami na ubezpieczenie społeczne co do zasady objęte są umowy o pracę oraz umowy zlecenie. Składkę emerytalną w wysokości 19,52% podstawy wymiaru po połowie (9,76%) opłacają pracodawca i pracownik. W przypadku składki rentowej, która wynosi 8% podstawy wymiaru, zdecydowaną część, bo 6,5% pokrywa pracodawca (pracownik tylko 1,5%). Nieco inaczej jest w przypadku składki na ubezpieczenie wypadkowe (zróżnicowana stopa procentowa) i ubezpieczenie chorobowe (2,45%). Pierwszą z nich pracodawca, a drugą pracownik. 

- Ważne jest, aby pamiętać, że umowy o dzieło nie są oskładkowane i w związku z tym okres świadczenia pracy na ich podstawie nie jest wliczany do okresu składkowego — tłumaczy rzecznik.

Jednoosobowa działalność gospodarcza - emerytalne ubóstwo?

Jak sytuacja wygląda w przypadku coraz popularniejszej formy zatrudnienia, czyli jednoosobowych działalności gospodarczych? 

- Z raportu „Dobrowolne ubóstwo. O konsekwencjach dobrowolnego ZUS dla samozatrudnionych” wynika, że aż 99,18 samozatrudnionych nie deklarowało podstawy wymiaru wyższej niż minimalna — mówi rzecznik ZUS. -  W takiej sytuacji osoby te muszą liczyć się z tym, że suma zgromadzonych przez nich na indywidualnych kontach składek, a co za tym idzie, wysokość emerytury będzie również stosunkowo niska. Osoby, które prowadziły działalność przez 30 lub 35 lat i zaczęły działalność zawodową po 1998 roku, niezależnie od korzystania z ulg i zwolnień nie będą miały w wieku emerytalnym środków wystarczających do obliczenia emerytury minimalnej.

Dla kogo wakacje składkowe?

Od listopada 2024 roku przedsiębiorcy mogą wnioskować raz w roku o zwolnienie z opłacania składek za siebie w ramach wakacji składkowych.

- Nie dotyczy to jednak opłacania składek za pracowników — tłumaczy rzecznik. — Składki, z opłacania których przedsiębiorca zostaje zwolniony w ramach wakacji, pokrywane ze środków budżetu państwa. To rozwiązanie przewidziane jest dla przedsiębiorców, którzy zatrudniają do 9 osób i w poprzednich 2 latach nie osiągnęli dochodu na poziomie 2 mln euro.

Warto wspomnieć jeszcze o kwestii, która nie dotyczy osób, które na emeryturę przejdą lada moment, ale będzie mieć znaczenie dla wielu osób, które jeszcze pracują. Tak zwana "ulga na start", czyli zwolnienie z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez osoby startujące z własną działalnością gospodarczą również nie wlicza się do okresu składkowego i do naszej emerytury.

Praca za granicą

Sporo osób ma za sobą dłuższe lub krótsze okresy pracy nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach.

- W przypadku pracy w państwach UE/EFTA ważną rolę odgrywa koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego — mówi rzecznik ZUS.  - To zasady, które regulują prawo do świadczeń dla osób przemieszczających się między państwami należącymi do Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Przykład: pani Maria pracowała 20 lat w Polsce i 15 lat w Niemczech. Po osiągnięciu wieku emerytalnego i spełnieniu wymagań typowych dla systemu ubezpieczeń danego kraju będzie miała prawo do świadczeń z obu instytucji: polskiej i niemieckiej. Oczywiście każda z nich ustali wysokość świadczenia zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym państwie. Gdyby okazało się, że pani Maria pracowała w Polsce jedynie 10 lat, ale również 10 lat w Niemczech, będzie miała w Polsce prawo do co najmniej minimalnej emerytury. W przypadku pracy za granicą, ale poza państwami Unii Europejskiej ważne jest to, czy Polska ma podpisaną z nimi umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym.

- Jeśli dana osoba pracowała w kilku państwach UE lub EFTA, może otrzymywać osobne emerytury lub renty z każdego państwa. Musi jednak spełnić warunki, które są wymagane w każdym z tych państw. Każde państwo ma bowiem własny, odrębny system ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Dlatego też każde państwo może inaczej określać warunki prawa do emerytury lub renty. 

Jakie dokumenty należy skompletować przed emeryturą?

- Po 1999 roku składki zaczęły być ewidencjonowane, więc ZUS ma wszystkie potrzebne informacje w zakresie zgromadzonych składek — mówi Wojciech Dąbrówka. 

Natomiast w przypadku osób, które  pracowały przed 1 stycznia 1999 rokiem, a jest to przypadek większości osób, które niebawem będą wybierać się na emeryturę, należy skompletować dodatkowe dokumenty.

Nasz czas pracy udokumentują:

• świadectwo pracy,
• umowę o pracę,
• zaświadczenia o okresach rejestracji jako osoba bezrobotna,
• legitymacje służbowe, 
• pisma o powołaniu, mianowaniu, zmianie angażu,
• skany z archiwów zakładów pracy,
• zaświadczenia z ośrodków pomocy społecznej,
• książeczka wojskowa,
• odpis aktu urodzenia dziecka,
• zaświadczenie z uczelni lub dyplom,
• zeznania świadków.

- Gdy wnioskujemy o ustalenie prawa do emerytury i określenie jej wysokości składamy te dokumenty do ZUS, a po ustaleniu prawa do świadczenia Zakład nam je zwraca — mówi rzecznik. - Czas oczekiwania na ustalenie prawa do emerytury i jej wysokość trwa zazwyczaj do miesiąca, a w szczególnie skomplikowanych przypadkach, gdzie trzeba uzupełnić braki formalne, do dwóch.