Terapia mowy i połykania u seniorów. Jak logopeda może pomóc?

Gdy słowa uciekają, a posiłek staje się wyzwaniem – objawy, których nie wolno bagatelizować

Zaburzenia mowy i połykania u seniorów często rozwijają się stopniowo, dlatego bywają ignorowane. Do najczęstszych objawów wymagających konsultacji należą zmiany w artykulacji:

• niewyraźna, „zamazana” mowa, trudności z wymawianiem konkretnych głosek, które kiedyś były wypowiadane prawidłowo,
• spowolnienie tempa mówienia. Istotne są uwagi najbliższego otoczenia, które może sygnalizować, że coraz trudniej zrozumieć naszego rozmówcę.

Kolejnym elementem wymagającym zainteresowania są problemy z prawidłowym żuciem i połykaniem (dysfagia). Ich symptomy to:

• uczucie zatrzymywania pokarmu w przełyku,
• częste krztuszenie się nawet płynami,
• nawracające infekcje dróg oddechowych spowodowane zachłyśnięciem,
• odbijanie,
• wzdęcia,
• refluks,
• inne dolegliwości gastryczne.

Sygnałem wskazującym na konieczność odwiedzenia gabinetu logopedycznego jest również osłabienie głosu:

• chrypka,
• zmniejszenie głośności (głos „cienki” lub „drżący”),
• szybkie męczenie się podczas rozmowy.

Warto też zwrócić uwagę na „uciekające słowa”. Na czym polega ten objaw? Najprościej mówiąc - na problemach z przypominaniem sobie słów, trudnościach w rozumieniu metafor, ironii, a także gubieniu wątku w rozmowie. Często tego typu dolegliwości zrzucamy na karb niewyspania, zmęczenia, choroby. Tak, jest to prawidłowe rozumowanie, pod warunkiem, że objawy nie utrzymują się lub nie powtarzają z coraz większą częstotliwością.

Osobną kwestią są schorzenia neurologiczne, które często wymagają pilnej interwencji logopedycznej, która pozwala przywrócić sprawności komunikacyjne pacjentom np. po udarach czy urazach.

Cele terapii: więcej niż tylko mowa

Głównym zadaniem logopedy pracującego z seniorami jest poprawa jakości życia pacjentów poprzez przywracanie im sprawności komunikacyjnej. Realizuje się to poprzez ćwiczenia artykulacyjne oraz treningi płynności mowy.

Logopeda zajmuje się także poprawą funkcji żucia i przełykania, dzięki czemu pacjenci bezpiecznie mogą spożywać posiłki o różnej konsystencji, co z kolei redukuje ryzyko wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc oraz chorób o podłożu gastrycznym. W tym zakresie niezbędne jest także wzmacnianie mięśni niezbędnych zarówno do mówienia, jak i przełykania.

W gabinecie logopedycznym wykonuje się także stymulację funkcji poznawczych, wykorzystując np. gry słowne, ćwiczenia pamięci krótkotrwałej czy zadania angażujące logiczne myślenie, mogące opóźniać postęp demencji.

Od tradycyjnych ćwiczeń po nowoczesne technologie

Logopeda, kojarzony najczęściej ze specjalistą zajmującym się problemami mowy dzieci, ma szereg narzędzi pozwalających na przeprowadzenie terapii osoby dorosłej. Pacjenci nie muszą się więc obawiać, że będą podczas wizyty grać w dziecięce gry, śpiewać piosenki czy recytować wiersze, choć i te elementy można wprowadzić, jeśli jest taka potrzeba. Najczęściej natomiast wykonuje się podstawowe ćwiczenia, których celem jest poprawa nie tylko samego mówienia, ale także innych funkcji, związanych z artykulacją.

Można zacząć od treningów oddechowych, które pozwalają wydłużyć fazę oddechu, kontrolować go, co jest niezbędne do płynnej wymowy. Innym rodzajem aktywności podczas wizyty w gabinecie logopedycznym są ćwiczenia artykulacyjne, pozwalające pracować nad poszczególnymi głoskami. Często też korekty wymaga pozycja spoczynkowa języka, czyli ułożenie języka, kiedy usta mamy zamknięte.

Logopeda może zastosować także terapię głosu, zwiększającą jego natężenie czy redukującą chrypkę. Tego rodzaju ćwiczenia przydają się w terapii np. osób dotkniętych chorobą Parkinsona. Częstym elementem spotkania z logopedą jest także układanie opowieści na podstawie obrazków, rozwiązywanie zagadek słownych, co aktywuje różne obszary mózgu.

Niekiedy konieczne jest skorzystanie z nowoczesnych technologii. Wówczas wykorzystuje się różne programy, m.in. do analizy mowy, które pozwalają dokładnie prześledzić wypowiedzi pacjenta i wskazać obszary, które wymagają pracy.

Warto pamiętać, że diagnoza logopedyczna może wymagać różnych konsultacji specjalistycznych, np. stomatologicznych, ortodontycznych, laryngologicznych czy neurologicznych. Logopeda kieruje w razie konieczności pacjenta do konkretnego specjalisty, który pomoże postawić diagnozę i rozpocząć terapię. Przychodząc na pierwszą wizytę do logopedy, dobrze jest zabrać ze sobą posiadaną dokumentację medyczną.

Styl życia wspierający terapię. Wskazówki logopedy

Skuteczność terapii logopedycznej wzmacniają proste zmiany w codziennych nawykach.

Warto pamiętać, aby odpowiednio nawilżać gardło, szczególnie w okresie upałów czy zimą, gdy kaloryfery wysuszają powietrze w mieszkaniach. Picie co najmniej 1,5 litra wody lub niesłodzonych herbatek to konieczność.

Pacjenci powinni także zachować aktywność umysłową, czyli rozwiązywać krzyżówki, uczyć się prostych wierszyków na pamięć, rozwiązywać zagadki logiczne czy grać w gry planszowe.

Bardzo ważne jest wykonywanie zaleceń, czyli ćwiczeń, jakie wskazał logopeda. W tym przypadku liczy się systematyczność i zdrowy rozsądek. Jeśli specjalista określił ile razy powinniśmy wykonać daną sekwencję ćwiczeń, nie należy zwiększać ich częstotliwości ani liczby. Intensywniejsze praktykowanie nie zawsze oznacza szybszy postęp w terapii, a może niestety wywołać skutek odmienny od zamierzonego.

Kluczową sprawą przy terapii logopedycznej jest regularne spotykanie się ze specjalistą. Dzięki temu można zmodyfikować ćwiczenia, sprawdzić czy pacjent wykonuje je prawidłowo, a także ocenić efekty terapii.

Czas trwania terapii logopedycznej

Wielu pacjentów zaczyna wizytę u logopedy od pytania, jak długo potrwa terapia. Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Nie da się nawet porównać pacjentów z tą samą dysfunkcją, ponieważ każdy organizm jest inny, pacjenci mają różną determinację do ćwiczeń, nie wszyscy kochają systematyczność.

Inaczej prowadzi się proces terapeutyczny osoby, która ma osłabienie głosu związane z procesem starzenia się, inaczej natomiast będzie przebiegać terapia pacjenta po udarze czy dotkniętego chorobą neurodegeneracyjną.

Jedno jest pewne: pierwsza wizyta, a czasami dwie pierwsze wizyty, to pogłębiona diagnoza, która pozwala ustalić przyczynę problemu, z jakim do gabinetu zgłasza się konkretna osoba. Po rozmowie oraz badaniu można wstępnie określić, jak często trzeba się spotykać, a także jak długo potrwa terapia.

Za późno na wizytę u logopedy?

Zdecydowanie nie! Terapię można rozpocząć w każdym wieku, dlatego nie warto zwlekać z wizytą w gabinecie logopedycznym, jeśli zauważymy jakiekolwiek niepokojące objawy. Im wcześniej zaczniemy zajmować się problemem, tym szybciej zostanie on wyeliminowany.

Mitem jest przekonanie, że do logopedy trafiają jedynie dzieci. Dziś coraz większy nacisk kładzie się na gerontologopedię, czyli dziedzinę ukierunkowaną na diagnozę i terapię seniorów.

Coraz więcej specjalistów kieruje swoje usługi do tej grupy społecznej, wiedząc, jak istotna jest prawidłowa komunikacja z otoczeniem w każdym wieku.

Logopeda nie pracuje jedynie z osobami po wylewach, udarach czy urazach. Jego pacjentami są także osoby zdrowe, które chcą poprawić jakość życia i wyeliminować trudności w mówieniu, przełykaniu, żuciu czy oddychaniu.

Domowe ćwiczenia

Aby prawidłowo zadbać o sprawność aparatu mowy, warto ćwiczyć w zaciszu domowym. Aktywności nie są skomplikowane, ale ich efekty mogą być naprawdę zaskakujące.

Oto kilka przykładów ćwiczeń, które można wykonywać w domu:

• przesuwanie języka po podniebieniu w przód i w tył,
• dotykanie językiem na przemian górnych i dolnych zębów,
• próba dotknięcia językiem nosa, a następnie brody,
• oblizywanie ust,
• głośne czytanie 10-15 minut dziennie z wyraźną artykulacją,
• zmiana nawyków żywieniowych, czyli jedzenie w pozycji siedzącej, z lekko pochyloną głową,
• dokładne przeżuwanie pokarmów,
• wyłączenie telewizora, tabletu czy telefonu podczas jedzenia.

Jak widać, terapia logopedyczna jest dostępna dla osób w każdym wieku. Warto więc odwiedzić specjalistę, jeśli tylko zauważacie problemy w codziennej komunikacji.

Nie ignorujcie też sygnałów płynących z waszego najbliższego otoczenia, które może wskazywać, że coraz trudniej was zrozumieć. To nie złośliwa krytyka, ale ważna informacja, że czas spotkać się z logopedą, znaleźć przyczynę problemów, a następnie je wyeliminować.